Kuş fotoğrafı çekmeye başladıktan sonra Aydın’da bulunmanın iki önemli ayrıcalığı olduğunu fark ettim. İlki hiç şüphesiz bölgemizin ağır sıklet yırtıcı kuşu olan Tavşancıl (Aquila fasciata), diğeri ise hafif sıklet avcımız olan Ada doğanı (Falco eleonorae)’dır. Her iki türü de ilk fotoğraflayışımdaki heyecanım bugün gibi aklımdadır. İstisnasız her zaman çift olarak uçan tavşancılların üst yırtıcılara has o özgüvenleri, üstünüzden süzülürken başlarını hafifçe yana eğerek sizi gözetlemeleri, bunu tekrar tekrar yapmaları ve en sonunda krallıklarını kontrol etmek için umursamaz bir tavırla tepelerin ardında gözden kaybolmaları… O çizgili göğüs desenleri uzaktan da olsa kendini hemen ele verir zaten. Devasa kanatların arasındaki geniş göğüslere çizilmiş çizgiler, bak bak dedirtir… yine çizgili kartallar geliyor! Bu kuşu ilk kez isim verenler için her şey çok kolaydı muhtemelen. “Aguila” Latincede kartal sınıfını tanımlamak için kullanılan sözcüklerden biridir, “fasciata” ise “çizgili” anlamındadır. Yani Çizgili kartal.  Peki ama ya Falco eleonorae? Falco sözcüğü Latincede doğanları tanımlamak için kullanılır. Geç dönem Latincesindeki “falx” yada “falcis” orak anlamına gelir ve orak biçimli pençeleri olan yırtıcı kuşları tanımlar. Peki Eleonorae sözcüğündeki Elenora kim yada ne olabilir? İşte bu merak beni bazı tarihsel bilgilere ulaştırdı. Bunlardan bir kısmını ve türe ait diğer bazı bilgileri aşağıdaki yazımda sizlerle paylaşmak istedim.

Elenora’nın doğanı yada nam-ı diğer Ada doğanı (Falco eleonorae) orta boyutlu bir doğan türüdür. Yaz aylarını kuzey yarımküredeki Akdeniz’de kış aylarını ise güney yarımküredeki Madagaskar adasında geçirir. Bu tür taksonomide geleneksel olarak Hypotriorchis alttürüne dahildir. Bu alttür içinde “Hobby” grubu kuşlar ile falcon olarak adlandırılan ancak Hobby grubu kuşlara çok benzeyen ve bizim gri doğan olarak adlandırdığımız Sooty falcon (Falco concolor) ile ada doğanı (Falco eleonorae) yer alır. Hobby grubunda ise dört doğan türü vardır. Bunlar; bizim delice doğan olarak adlandırdığımız Eurasian hobby (Falco subbuteo), African hobby (Falco cuvierii), Oriental hobby (Falco severus) ve Australian hobby (Falco longipennis)’dir. Ada doğanının genetik olarak en yakın akrabası gri doğan (Falco concolor)’dır. Bu kuşların tamamının ortak özellikleri; görece küçük boyutlu, uzun ve dar kanatları olan olağanüstü hızlı hava akrobatları olmalarıdır. Genellikle havada yakaladıkları böcekler ve küçük kuşlarla beslenirler.

Yukarıda belirttiğim gibi Akdeniz havzası ama özellikle de Akdeniz ve Ege’deki adalar Ada doğanının kuzey yarımküredeki en önemli yaşam alanlarıdır. Türün İngilizce ve Latince adları da orta Akdeniz’de bulunan Sardinya adasının tarihteki en ünlü kadın hükümdarı olan Kraliçe Eleonora d'Arborea’ya atfen verilmiştir. Kraliçe Eleonora d'Arborea 1347—1404 yılları arasında yaşamış ve 1383 yılından ölümüne değin 21 yıl boyunca Sardinya adasına hükmetmiştir. 1395 yılında yayınladığı ve “Carta de Logu” olarak bilinen kanunları adadaki etkisini 1827 yılına kadar sürdürmüştür. Ancak bu tarihsel kişilikle ilgili bilinmesi gereken asıl önemli nokta; Kraliçe Eleonora d'Arborea ve ailesinin bir statü simgesi olarak doğan yetiştirmesi, ve Kraliçenin 1395 yılında yayınladığı Carta de Logu kanunlarında Sardinya adasındaki ada doğanlarının ve yuvalarının kraliyet ailesi tarafından korunduğuna ilişkin bir hüküm bulunmasıdır. Bu, kuş yuvalarının yasadışı avcılık faaliyetlerine karşı korunmasına ilişkin tarihteki ilk örnektir. Ada doğanı ise tarihte yasalarla korumaya alınmış ilk kuş türüdür. Bu nedenle türü tanımlayanlar Kraliçe Eleonora d'Arborea’nın hatırasını onurlandırmak için kuşa “Elenora’nın doğanı” adını vermişlerdir. Altıyüz küsur yıl önce bir Kraliçenin ilgisine mazhar olan bu olağanüstü türün varlığını sonsuza kadar devam ettirebilmesi dileğiyle.

Yazı ve Fotoğraf: Prof. Dr. Mehmet Ali Demiral /Aydın